ХУНЗИ

ИНТЕРВЈУ со Проф. д-р ИЛИЈА ЧАШУЛЕ...

-Господине Чашуле, веќе долго време во нашата јавност предизвикува особено внимание прашањето за поврзаноста на припадниците на бурушаскиот народ, попознати како Хунзи, со Македонците. Вие неодамна престојувавте кај Хунзите во Пакистан. До каков заклучок дојдовте со проучувањето на нивното потекло и специфичност?

ЧАШУЛЕ: Балканистиката и македонистиката се мојата главна научна преокупација, исто како и старите балкански јазици, посебно бригискиот кој се зборувал во Македонија, Бригите како народ кои се наши предци, синтаксата на новите балкански јазици и етимологијата. Неодамна престојував кај бурушаскиот народ во Хунза, Нагар и Јасин во Северозападен Пакистан, каде најдов потврда за моите повеќегодишни испитувања во разјаснувањето на енигмата на бурушаскиот јазик.
Тоа беше чувство како да имав пронајдено некој изгубен роднина. Неверојатна е сличноста на луѓето од Хунза со македонскиот народ и другите балкански народи, со оглед на нивниот јазик, култура, традиции, фолклор, носии, копаничарство, музика, физиономија. По 12 години интензивна работа првпат отидов во Хунза, иако за бурушаскиот јазик има многу пишани материјали, па можев да истражувам и без да одам таму. Бурушаскиот јазик го привлекува вниманието, бидејќи се водеше за изолат, т.е. за јазик кој не е сроден со ниту еден друг јазик на светот.

-Со години наназад го проучувате бурушаскиот јазик. Зошто тој ја привлече Вашата научна преокупираност? Дали неговата енигматичност? Дали тоа беше причината поради која ги правевте истражувањата?

ЧАШУЛЕ: Со својата досегашна научно-истражувачка дејност и објавените статии и книги јас сум на пат да докажам дека бурушаскиот јазик е сроден со јазикот (јазиците) што се зборувале на Балканот пред доаѓањето на Словените. Мојата решеност да го истражувам бурушаскиот народ во Хунза, во Пакистан, тргнува од сознанието дека таму живеат луѓе кои во своите преданија велат дека се потомци на Александар Македонски. На предизвикот не можев да му одолеам. Претходно собирав материјали за овој народ и јазик кој со својата специфика ја привлекувал научната јавност. Го споредував јазикот со оној на старите балкански народи. Го споредував со бригискиот јазик кој се зборувал во централна Македонија. Јадрото на бригискиот народ било во Македонија (токму во денешната наша Мијачија, Галичник, Лазарополе, Прилеп, Битола, Скопје итн.), иако се простирало и многу пошироко. Самото име кажува дека биле планински народ, што е слична приказна со луѓето од Хунза кои исто така ја врзувале секогаш својата живејачка со планинските предели. Тој јазик, бригискиот, за нас Македонците е од извонредно значење. Дел од Бригите од Македонија се преселиле во Мала Азија во 13 век пред нашата ера и тоа во Анадолија, поточно во регионот на Западна Турција, во пределите западно од денешна Анкара. Тие таму биле познати според елинскиот изговор на нивното име, т.е. како Фриги. Под ова име се познати и во светската лингвистика, сеедно што изворно името им е Бриги. За нас од старите балкански јазици блискосродствени со бригискиот се интересни и пајонскиот за кој се смета дека се зборувал во Југоисточна Македонија и тракискиот (главно во денешна Бугарија, Романија и делови од Мала Азија). Старомакедонскиот јазик, исто така, е многу близок со бригискиот, иако како непосреден сосед на старогрчкиот бил изложен на влијание од овој јазик.
Интересно е да се знае дека, на пример, името на Скопје, на Вардар, на Шар Планина, а според некои ономастичари и на Битола, па и на Штип и на Брегалница и слично се по секоја веројатност бригиски. Историјата на Македонија, и старата и новата и средновековната, беше присвојувана и потиснувана под дебели слоеви од лаги што беше можно поради оскудноста на материјалите од древните балкански јазици. Со откритието на сродноста на бурушаскиот јазик со бригискиот, во моите најнови статии јас докажувам дека тој е, всушност, директен наследник на бригискиот јазик, по однос на сличноста нешто како соодносот меѓу, на пример, новоанглискиот и средноанглискиот. Тие се меѓусебно разбирливи. Тоа блиско сродство е од огромно значење за балканистиката.

-Сметате ли дека некои бригиски зборови и денес ги има во современиот македонски јазик? За читателите би било интересно и да посочиме конкретни примери.

ЧАШУЛЕ: Дел од моето проучување е докажувањето на врската меѓу македонскиот јазик и бригискиот јазик која е многу блиска. Според мене, некои бригиски зборови се сочувани во современиот македонски јазик и по неколку илјади години. Тоа е случај со зборовите како глаголите бара, се вика, врне, вади, турне, урне, .рга, гази, брка и други или како именките шака, гурелка, бара, чука, легуш, прилогот оломнани, частицата ле, суфиксот -мина кај бројните именки, како на пр. петмина и слично.
Мојот заклучок и наодите се засновани врз макотрпна научна работа и неговото докажување опфаќа повеќе од 200 страници објавени статии во најугледните светски списанија од областа на индоевропеистиката. Според моите проучувања, дел од Бригите (кои го славеле култот на мајката божица и божица на убавината Кубела или Кубаба - оттаму и македонскиот збор убав) се преселиле од Македонија пред повеќе од три илјади години во Мала Азија, а подоцна (во 5 - 6 век од нашата ера) најверојатно преку Ерменија, Иран и Авганистан нашле уточиште околу 10 век во Хунза.

-Уште еднаш да потенцираме за епохалното откритие кое произлезе од Вашиот престој кај бурушаскиот народ и какви можности отвора тоа?

ЧАШУЛЕ: Нивниот јазик, ќе повторам, е директен наследник на јазикот што се зборувал на територијата на Македонија. Ова откритие отвора огромни можности во научните истражувања. Врските меѓу бригискиот јазик што се зборувал кај нас и оној во Мала Азија и бурушаскиот јазик, според моите јазични проучувања, се докажани и цврсти. Врските се толку фасцинантни што јас кога отидов во Хунза на моменти мислев дека сум во Македонија. Наоѓаме вчудовидувачки паралели со населението што живеело и живее во Македонија.

-Во своите досега светски признати и еминентни дела Вие ја докажувате врската меѓу бурушаскиот и бригискиот јазик. На кој начин се темелат доказите? Каква е постапката за да добиеме еден "корпус деликти"?

ЧАШУЛЕ: Најважно во моите статии е тоа што сите заклучоци се засноваат на системски закономерности, според најстрогите критериуми што ги поставуваат пред ваквите истражувања индоевропеистиката и балканистиката. Ако сакате да докажете дека има некој системски сооднос, Вие мора да ги докажете и откриете не само фонетските закони, туку и граматичките закономерности и врски. Историската лингвистика и етимолошката наука се најтешките и најригорозните дисциплини во лингвистиката.

-Обично се вели дека на Балканот живее мешавина на повеќе народи. Не ретко се спори кои се староседелци, а кои дојденци. Што би кажале за потеклото на народите кои живеат на Балканот од лингвистичка гледна точка, односно од аспект на Вашата потесна специјалност, стручност и компетентност?

ЧАШУЛЕ: Сите обиди за делба на народите на Балканот претставуваат диверзија на големите сили за освојување на овој регион, што доведува до раздор, уништување и војни. Балканците, во основа се браќа, а она што се случува денес со уништувањето на Балканот е заслуга на странските сили.

Според мене, врските меѓу балканските народи се цврсти и иднината на Македонија и на целиот Балкан треба да се гради врз тоа заедничко видување на светот и да се најдат начини тоа проникнување да биде визија за иднината. Странските сили тоа не можат да го сфатат. Тие немаат ни елементарни познавања од суштината на Балканот кога сметаат дека само ако балканските народи се раскинат на парчиња и се поделат ќе може да се живее во мир. Напротив. Само ако се гради врз тоа заедништво кое се развивало повеќе од 4.000 години може да се успее.

-Според сите Ваши досегашни проучувања, до каков заклучок дојдовте за нашето потекло? Дали Македонците имаат директно врски со античките Македонци, барем кога јазикот е во прашање?

ЧАШУЛЕ: Македонија има извонредно политичко и геостратешко значење, бидејќи е вратата кон Европа и Азија. Иако сме мало парче земја, ние го држиме клучот и за Европа и за Азија, па и за Африка. Не случајно денес се кршат копјата чија ќе биде Македонија. За потеклото на македонскиот народ, произлегува дека ние имаме врска со Бригите и ним сродните антички Македонци и Пајонци (Мајонци) исто како и со Словените. Македонскиот јазик во својата јадрена лексика има слој на зборови што водат потекло од старомакедонскиот и од бригискиот и во таа смисла врските на македонскиот јазик со старите балкански јазици никој не може да ги негира. Овие сознанија отвораат можности за ново продлабочено толкување на нашата историја која ни беше крадена и поништувана, омаловажувана. Словенскиот слој секако не треба да се негира, туку да се гледа во една поширока рамка. Македонскиот јазик има врска со старите балкански јазици, бил и изложен во текот на историјата на влијанија од народниот, т.е. балкански латински и грчки, а подоцна со турскиот, но лексиката му е предоминантно словенска. Ние сме среќна и животворна спрега меѓу старото население и дојденците. Обидот Македонците да се гледаат само како чисти Словени или Славомакедонци од една страна е меѓу другото одраз на руската империјалистичка политика која сакала балканските народи, пред сé нашиот, да ги сведе на свои послушни синови и поданици и да ја спроведува својата хегемонистичка политика. Од друга страна, пак, западните "моќници" и сили настојувале да го прикажат македонскиот народ како неосвестена, безоблична маса која може да се обликува според потребите на денот. Затоа нашата историја не смее да почнува од доаѓањето на Словените, туку од најстарата историја. Ние не сме ниту чисти стари Македонци, ниту чисти стари Словени. Впрочем ниту еден народ на Балканот не е "чист", ако воопшто сакаме да го употребиме овој расистички термин.

-Што најново може да се очекува од Вашата истражувачко-научна дејност?

ЧАШУЛЕ: Подготвувам еден научен труд за врските меѓу албанскиот, влашкиот и балканските јазици воопшто со бурушаскиот јазик на лексички план, а друг труд ќе биде конкретно за соодносот со македонскиот современ јазик (со последнава тема ќе настапи на Балканистичкиот конгрес во Тирана, во април 2004 година). Исто така, работам на етимолошки речник на бурушаскиот јазик и на македонскиот јазик како и на ревизија на некои анализи на индоевропскиот материјал. Докажувањето дека бурушаскиот е еден од најархаичните индоевропски јазици фрла нова светлина и врз сите европски јазици. Овие сознанија, се чини, можат да предизвикааат вистинска бура во светската лингвистика. Заинтересираните можат и да ја прочитаат книгата "Основни бурушаски етимологии" што во 2001 година ја објави издавачката куќа ТРИ од Скопје и да дознаат нешто повеќе за оваа интересна но и сложена проблематика.

Разговорот го водеше:
Рената МАТЕСКА

Проф. д-р ИЛИЈА ЧАШУЛЕ, лингвист, истражувач, е роден 1957 година во Скопје. Факултетското образование, магистратурата и докторатот ги завршува во родниот град, на Катедрата за македонски јазик. На Филолошкиот факултет во Скопје предавал општа лингвистика осум години. Во 1987 година заминува во Австралија каде 13 години беше шеф на Катедрата за македонски јазик на Универзитетот "Маквори" во Сиднеј. Од 2000 година е професор на Катедрата по лингвистика каде предава теорија на јазик, историска лингвистика и историја на индоевропските јазици. Автор е на 6 книги и на повеќе од 90 статии објавени во истакнати европски и светски научни списанија.

Бурушаскиот јазик беше енигма. Многу научници, лингвисти се обиделе да го одгатнат. Илија Чашуле го најде клучот за мистеријата. Голем настан за балканистиката - сродноста на бурушаскиот и бригискиот јазик кој се зборувал во стариот век во Македонија и во Мала Азија.